Komemoracija srpskim zarobljenicima u Kastelanu

Nakon prošlogodišnje dvodnevne komemoracije “Od Balkana do Trentina”, održane u Kastelanu jula 2022.godine, kao i svečano otvorene izložbe pod istim nazivom u gradu Trstu, u aprilu mesecu, koja će biti dostupna posetiocima sve do sredine septembra, 15. i 16.jula ove godine održana je druga po redu komemoracija stradalim zarobljenicima i vojnicima u Kastelanu, tokom koje su postavljena trajna spomen obeležja na  “Srpskoj Stazi” i “Srpskom groblju” iznad ovog malog planinskog mesta u kome počivaju brojni srpski zarobljenici iz Prvog svetskog rata.

Iako se više od jednog veka nije pominjalo ovo mesto stradanja, dvojica istoričara i velikih srpskih prijatelja, Mauricio Manika i Klaudio Tonoli, više od dve decenije vršili su ispitivanja i prikupljali dokumentaciju koju su krajem 2021. godine predstavili generalnom konzulu Ivani Stojiljković i sa njom do kraja realizovali sve ideje o obeležavanju ovog mesta stradanja i godišnjim komemoracijama.

„Nema gore stvari od rata, ali ako se on već dogodi, kada donese žrtve, najgora stvar je, ako se te žrtve rata zaborave“, istakao je ministar Nikola Selaković, 15. jula 2023. u Kastelanu, nadomak Rovereta (regija Trentino – Južni Tirol).

Ministar Selaković se zahvalio lokalnim vlastima i zajedno sa generalnim konzulom Ivanom Stojiljković položio venac kod Kapele palih boraca u Prvom svetskom ratu, a gde se nalazi i spomen ploča posvećena stradalim srpskim borcima i zarobljenicima.

“Ono što je ovde drugačije u odnosu na druga mesta gde počivaju srpski vojnici ili ratni zarobljenici, jeste da ovde nisu bili zarobljeni samo srpski vojnici, već i Srbi koji su živeli u tadašnjoj Austrougarskoj monarhiji. Oni su dovedeni na prinudni rad, samo zato što su pripadali srpskom narodu“, rekao je Selaković i dodao da većina njihovih potomaka nisu znali gde oni počivaju.

“Nažalost, mnogo je ratova koje smo vodili, ali Prvi svetski rat je za nas poseban, jer je to priča svake srpske porodice, ne samo države i naroda. Ne postoji porodica u Srbiji koju Prvi svetski rat nije ozbiljno dotakao. Kad je počeo, Srbija je imala oko 4.100.000 stanovnika, a tokom rata smo izgubili tačno 1.247.435 ljudi. Izgubili smo 52 odsto muškaraca između 18 i 45 godina starosti” – istakao je Selaković.

Prisutnima se obratila i gospođa Ivana Stojiljković, generalni konzul Republike Srbije u Trstu: “Ponovo smo ovde da odamo počast ne samo hrabrim vojnicima već i civilima i brojnim ratnim zarobljenicima srpskog porekla, koji ovde počivaju. Prošle godine je postavljena memorijalna ploča, a ove godine utvrđujemo spomen na “srpsko groblje” i “srpski put”, da budu večna uspomena na veliko prijateljstvo i herojstvo, sa ciljem da u budućnosti očuvamo mir za našu decu. Pre stotinu godina zajedno smo se borili za slobodu i nezavisnost, a danas svedočimo da ćemo i u budućnosti nastaviti da radimo sa istom posvećenošću i u ime večitih vrednosti: časti, požrtvovanja i odanosti, ponosni na nasleđe naših palih boraca i predaka koji ovde počivaju zauvek, daleko od svoje voljene Srbije.”

 

Sledećeg dana, u nedelju 16. jula 2023. ministar Selaković je otkrio spomenik stradalim srpskim zarobljenicima i vojnicima na srpskom groblju u Kastelanu. Spomenik su podigli Ministarstvo za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja R. Srbije i italijanska udruženja “Pro Loko Kastelano Ćei” i “Don Zanoli” iz Rovereta, uz podršku vlasti ove italijanske regije i Opštine Vila Lagarina, a zalaganjem generalnog konzula Republike Srbije u Trstu, gospođe Ivane Stojiljković.

„Danas smo na srpskom groblju podigli spomenik u koji smo uklesali reči da te naše ljude sačuvamo od zaborava. Dakle, do prošle godine mi u Srbiji nismo znali za Srpsku stazu, nismo znali za srpsko groblje, ali su dvojica vrednih istoričara, Mauricio i Klaudio, sačuvali tu priču od zaborava. Izvršili su istraživanje metal detektorom na lokaciji Srpskog groblja i utvrdili, po nađenim novčićima, tokama od kaiševa, dugmićima sa odela, da su to bili srpski vojnici“, rekao je ministar Nikola Selaković, prilikom otkrivanja spomenika.

On je još rekao da je seoce Kastelano, koje danas ima svega oko osamsto žitelja, bilo mesto robovanja za stotine Srba tokom Prvog svetskog rata. „Stotine njih su tu ostavili svoje živote. Tu se nalaze planinski vrhovi od preko 2.000 metara, a ispod njih je danas otkrivena tabla sa nazivom „Srpske staze“. To je staza kojom su išli Srbi zarobljeni na teritoriji Kraljevine Srbije, ali i Srbi iz Bosne i Hercegovine, iz Like, Severne Dalmacije, zarobljeni tokom rata i osuđeni na prinudan rad samo zato što su pripadali srpskom narodu.

Posle otkrivanja spomenika svi prisutni su se uputuli u Rovereto, da u Aleji mira čuju otkucaje jednog od najvećih zvona na svetu, Marija Dolens. To zvono zvoni svake večeri, u znak sećanja na stradale u svim ratovima sveta. Iskovano je od bronze topova svih zemalja koje su učestvovale u Prvom svetskom ratu predstavlja opomenu i poziv na mir u svetu. Obišli su muzej i položili cveće pored zastave Republike Srbije koja u Aleji mira vijori od 2010. godine.

Osim Ministra Nikole Selakovića i generalne konzulke Republike Srbije u Trstu Ivane Stojiljković, ovom događaju su prisustvovali i generalna konzulka u Milanu Radmila Selaković, konzulka u Trstu Marina Lozar, predsednik crkvene opštine u Trstu Zlatimir Selaković, predsednica Saveza Srba u Italiji Lidija Radovanović, članice Kola srpskih sestara iz Rovereta kao i mnogobrojni predstavnici udruženja članova Saveza Srba u Italiji, drugih lokalnih udruženja i srpskog naroda koji živi na tim prostorima.

Italijani na čelu sa Mauriciom Manikom i Klaudiom Tonolijem su domaćinski ugostili sve koji su prisustvovali komemoraciji večerom u Parku legendi, uz prikladnu muziku, a narednog dana su im priredili ručak nakon obilaska destilerije “Marzadro” u Vili Lagarini.

Generalni konzulat Republike Srbije u Trstu (mfa.gov.rs)

Fotografije: Željko Jovanović