Prizren, carski grad

Izveštaj: Dejan Kusalo – referent za humanitarna pitanja

U ime Saveza Srba u Italiji posetio sam Kosovo i Metohiju u periodu od 18. do 22. marta 2021, u znak sećanja na Pogrom 2004. godine koji se dogodio od 17. do 19. marta. Želim da prenesem svoje iskustvo i obavestim o projektima koje smo ostvarili, koji su u toku i koje planiramo da pokrenemo. Nisam želeo da sve objavim u jednom članku, već u više njih, a svi zajedno čine jednu celinu, cilj i obećanje: Kosovo je srpska zemlja, naš Jerusalim i naša Sveta Gora.

Članci su sledeći:

– Projekat „Kombi za Kosovo i Metohiju“

– Kosovska Mitrovica, podeljeni grad

– Prizren, carski grad

– Goraždevac: tragedija usamljene enklave koja se bori zahvaljujući ženama udruženja „Briga“

– Sonja Rakočević: sećanje i obećanje

– Zočište, najposećeniji pravoslavni manastir od strane muslimana

– Zaključak: stanje Narodnih kuhinja na Kosovu i Metohiji, manastira i crkava, stanovništva i surovog suživota u regionu

 

Prizren, carski grad

Dogodine u Prizrenu

 

Prizren je bio jedan od najvažnijih multietničkih gradova u Srbiji na Balkanu, sa tri službena jezika (albanski, srpski i turski). U gradu se nalazio značajan broj pravoslavnih crkava, jedna katolička, ali sada je broj džamija znatno veći.

Istorija grada je vrlo složena. Prelazilo se iz jednog kraljevstva u drugo, iz jednog carstva u drugo, u dugom vremenskom periodu, od kada je srpska država postala deo Otomansog carstva, pa sve do oslobođenja, nakon balkanskih ratova. Tokom Drugog svetskog rata grad bio je pod italijanskom okupacijom (poklonjen albanskoj marionetskoj državi tog perioda).
U toku svoje duge istorije, grad je više puta menjao ime. U šestom veku zvao se Teranda. Kada je izgrađena tvrđava Kalaja, ili Kaljaj, promenio je ime u Prizdrijana (po reci Drimu). Tako je vremenom dobio ime Prizren.

Grad se najviše razvio u periodu srpskog carstva u 12. veku. Tada postaje važan trgovački grad, u koji trgovci i karavani stižu iz cele Evrope, posebno iz Raguza la Bela (Dubrovnika), Venecije i drugih delova Evrope. Prizren je bio najvažniji srpski ekonomski centar, sa sopstvenom valutom. Počev od 12. veka, sagrađene su crkve i manastiri izvanredne lepote i značaja. Neke potiču još iz vizantijskog perioda. Bogorodica Ljeviška je nekoliko puta devastirana u svojoj istoriji, a u otomanskom periodu korišćena je kao džamija. Poslednja devastacija datira iz Pogroma 2004. godine, kada je opljačkana i zapaljena. Crkva je tom prilikom kopernizovana (postupak trajnog uništenja fresaka).
Tu je i manastir Svetih Arhangela, opustošen još od tursko-otomanskog perioda, čiji su ostaci korišćeni za izgradnju džamije Sinan-paše, jedne od najlepših džamija Srbije. Postoje mnoge druge pravoslavne crkve, katolička crkva iz 19. veka, pravoslavna bogoslovija i jevrejsko groblje (pokazuje prisustvo jevreja u 17. veku). I prisustvo Jevreja na Kosovu se znatno smanjilo. U Prizrenu se nalazi najveći broj Jevreja (oko 50 osoba), a to je pet puta više od srpskog stanovništva koje je u gradu ostalo . To pokazuje da je plan ukidanja srpskog prisustva u regionu nažalost uspešan, da se sprovodi etničko čišćenje o kome niko na Zapadu ne govori.

Uprkos svim tragičnim događajima kroz istoriju, Prizren i dalje održava svoj multikulturalizam, bar do 1999. godine, kada je broj Srba u ovom gradu sa 12.000 spao na desetak osoba, usled represije koja je nastala nasilnim odvajanjem te teritorije od Republike Srbije.

Danas se Prizren uglavnom smatra tihim gradom i jednim od retkih oaza mira na Kosovu i Metohiji gde se, uprkos oštroj represiji i etničkom čišćenju srpskog stanovništva, još uvek može govoriti srpski jezik bez rizika da se postane meta napada lokalnog stanovništva. Pored srpskih enklava, ovaj grad je jedino mesto na Kosovu gde se lično osećam mirno šetajući ulicama i govoreći na srpskom jeziku.

Ne možemo reći da smo bili u Prizrenu, a da se nismo divili j njegovoj raskošnoj lepoti sa visine na kojoj se nalazi tvrđava Kalaja.
Sada je pejsaž obeležen neverovatnim brojem minareta. Zatekao sam se na tom mestu u trenutku poziva hodže na molitvu i kao da sam se vratio u vreme otomanskog carstva, kada zvuci zvona nisu smeli da se oglašavaju, kada su Srbi bili “raja”. Ali za razliku od tog vremena, u kojem su Srbi živeli u Prizrenu, sada ih nema, njihovo prisustvo se svelo na nekolicinu.

Prizren se prostire duž reke Bistrice koja deli grad na dva dela. Reku preseca nekoliko mostova, uključujući Kameni most, obnovljen prema svojim prvobitnim parametrima, pošto se srušio nakon poplave krajem 1970-ih. Na suprotnoj strani istorijskog centra Prizrena, moguće je diviti se dvema neobičnim zgradama. Obe su smeštene duž glavne ulice: minaretu bez džamije i turskim kupatilima, koja su trenutno u fazi obnove.

Najvažnije verske građevine u Prizrenu su, bez sumnje, Sinan-pašina džamija i crkva Bogorodice Ljeviške. Džamija je zaista impresivna, nalazi se na ulazu u okrug Šatervan (Shatërvan). Može se posetiti, a iznutra se može i fotografisati. Saborna crkva Bogorodice Ljeviške je izgrađena u 12. veku i pripada Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Pod otomanskom vlašću pretvorena je u džamiju, da bi početkom 20. veka ponovo postala pravoslavna crkva. 31. jula 2006. godine uvršćena je u UNESKO-vu listu svetske baštine, kao i manastir Dečani. Između juna 1999. i sredine 2002. godine, crkva je ostala pod zaštitom vojnika KFOR-a. Albanci su je 17. marta 2004. godine ozbiljno oštetili. Grupa stručnjaka, pod pokroviteljstvom Saveta Evrope, posetila je nekoliko puta hram, kako bi procenila razmere štete, ali nisu preduzeti drugi konkretni koraci.

Prizren danas predstavlja mnoge stvari: za Srbe je to bio i ostaće zauvek mala Firenca, grad kulture, istorije, simbol srpskog kraljevstva i carstva, grad koji je uvek dočekao svakoga ko je želeo da ode tamo da posluje, živi ili ga jednostavno poseti.
Za Albance je nacionalni simbol otkako su 1878. godine osnovali Ligu za odbranu prava albanske nacije, opšte poznatu kao Prizrenska liga – albansku političku organizaciju čiji je cilj bio odbrana albanskih interesa.

Ono što preporučujem onima koji idu u Prizren je da posete grad šetajući ulicama, da posete sve crkve i džamije u gradu, da obiđu manastir Svetih Arhangela, gde se nalazi grobnica prvog srpskog cara Stefana Dušana Nemanjića, ali i da se zaustave u jednom od restorana u centru, kako bi uživali u gostoprimstvu stanovnika Prizrena i raznolikosti jela koja ovaj grad ima. Za mene je to apsolutno grad Srbije gde se najbolje jede.

Uzimajući u obzir i trenutni mračni period, koji nije ni među najgorima koje smo videli, ponavljam stari pozdrav i obećanje, pozajmljeno jevrejskog naroda (“sledeće godine u Jerusalimu“) pa vas pozdravljam rečima: “Sledeće godine u Prizrenu!”